Con đường lây truyền virus Zika và cách phòng tránh

Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC) vừa công bố trường hợp bệnh nhân đầu tiên được xác nhận mắc bệnh do virus Zika gây ra qua đường tình dục. Trước đó, các quan chức y tế cho biết, virus Zika gây bệnh đầu nhỏ ở trẻ sơ sinh và đang là nguyên nhân gây các dị tật bẩm sinh cho hàng nghìn trẻ em ở Brazil là do muỗi truyền. 

Đến nay đã có thêm các bằng chứng khẳng định giả thiết của các nhà khoa học về con đường lây truyền của virus, đó là qua đường truyền máu và quan hệ tình dục. 

Các cơ quan y tế Mỹ khẳng định, bệnh nhân được chẩn đoán nhiễm virus Zika qua quan hệ tình dục với người mắc phải đầu tiên tại Mỹ là một người ở bang Texas. Bạn tình của người này bị bệnh sau khi du lịch tại quốc gia đang có dịch, trong khi bệnh nhân bị nhiễm bệnh không hề đi du lịch. 

Giám đốc Cơ quan y tế và dịch vụ con người Dallas cho biết, giờ đây, chúng ta đã biết rằng virus zika lây bệnh qua đường tình dục, người dân cần nâng cao nhận thức để bảo vệ bản thân và những người xung quanh. Sử dụng bao cao su là biện pháp phòng ngừa tốt nhất đối với các bệnh lây truyền qua đường tình dục. 

Trong lịch sử đã xuất hiện báo cáo về việc tìm thấy virus này trong tinh dịch của một người đàn ông ở Tahiti, ông này đã truyền bệnh cho vợ của mình, đây là trường hợp được báo cáo vào năm 2008, các nhà nghiên cứu Colorado cho biết. Tuy nhiên các chuyên gia y tế cảnh báo, khả năng lây truyền virus zika chủ yếu vẫn là do muỗi truyền, bất cứ một người nào cũng dễ dàng bị nhiễm bệnh khi bị muỗi mang virus đốt, bệnh đặc biệt nguy hiểm với phụ nữ có thai. 

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã ban bố tình trạng khẩn cấp toàn cầu về virus zika. WHO cảnh báo rằng virus zika đang lây lan với tốc độ chóng mặt tại châu Mỹ và cảnh báo số ca nhiễm có thể lên đến 4 triệu trong năm nay. 

Tại cuộc họp của Ủy ban Khẩn cấp WHO ở Geneva, Thuỵ Sĩ hôm 1/2, Tổng giám đốc WHO Margaret Chan cho biết các chuyên gia đã thống nhất về "khả năng liên quan giữa hiện tượng nhiễm virus zika trong khi mang thai và chứng não nhỏ bất thường ở trẻ sơ sinh, dù chưa được chứng minh một cách khoa học". Bà cho biết, ngày càng có nhiều bằng chứng khẳng định virus gây dị tật và có khả năng đe dọa tính mạng của trẻ sơ sinh. 

CDC cho biết, hầu hết các trường hợp bé sơ sinh bị mắc chứng đầu nhỏ ở Brazil đều do người mẹ nhiễm bệnh trong 3 tháng đầu của thai kỳ, tuy nhiên có một số bằng chứng cho thấy khả năng gây ra dị tật cho thai nhi do người mẹ nhiễm virus trong cả quá trình thai nghén. 

Trong vụ dịch Zika tại Brazil từ tháng 3/2015 đến tháng 1/2016 đã xác định được hơn 3500 trường hợp đầu nhỏ trong số trẻ sơ sinh được sinh ra từ những bà mẹ bị nhiễm virus Zika, tăng gấp 20 lần so với số trẻ mắc dị tật này trong những năm trước khi vụ dịch xảy ra. Người ta cũng đã tìm thấy ARN của virus Zika trong các thai nhi bị sảy thai khi bà mẹ bị nhiễm virus. 

Bệnh do virus Zika hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cũng như không có vaccin phòng bệnh. Theo các cơ quan nghiên cứu phát triển vaccin, để phát triển một loại vaccin phòng bệnh cần ít nhất từ 10-15 năm. 

Các quan chức Mỹ ban bố cảnh báo du lịch đối với phụ nữ mang thai, những người đang mang thai không nên đi tới 22 quốc gia và khu vực ở Mỹ Latinh bao gồm Bolivia, Brazil, Colombia, Ecuador, El Salvador, Guiana thuộc Pháp, Guatemala, Guyana, Honduras, Mexico, Panama, Paraguay, Suriname và Venezuela, và khu vực thuộc vùng Caribbean: Barbados, Guadeloupe, Haiti, Martinique, St. Martin và Puerto Rico. Ngoài ra, còn có một số điểm như Cape Verde, ngoài khơi bờ biển phía tây châu Phi, Samoa ở Nam Thái Bình Dương. 

Những điều cần biết về virus Zika Virus Zika là gì? 

Là loại virus lần đầu tiên được phát hiện trên khỉ ở Uganda năm 1947, tên của loại virus này được đặt theo tên khu rừng Zika- nơi lần đầu tiên nó được phát hiện. Nguồn gốc virus chủ yếu vùng nhiệt đới châu Phi. Năm 2015 virus Zika xuất hiện ở Brazil, các quốc gia Mỹ Latinh và đảo Caribe. Đây là căn bệnh mới nổi quan trọng bởi nó gây ra dị tật cho trẻ sơ sinh. 

Triệu chứng của nhiễm virus Zika 

Theo bác sĩ Nguyễn Trung Cấp, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương, thời gian ủ bệnh Zika khoảng 2-12 ngày sau khi bị muỗi đốt. Khoảng 75-80% số bệnh nhân bị nhiễm virus Zika không có biểu hiện lâm sàng. Các bệnh nhân có biểu hiện bệnh thường nhẹ. 

Bệnh nhân thường khởi phát cấp tính với các biểu hiện sốt nhẹ (37,8-38,5 °C), mệt mỏi, mọc ban dát sẩn trên da, đau các khớp nhỏ ở bàn tay và bàn chân, viêm xung huyết kết mạc, đau cơ, nhức đầu, đau hố mắt, và suy nhược. 

Một số ít bệnh nhân có thể có đau bụng, buồn nôn, tiêu chảy, loét niêm mạc hoặc ngứa. Cần chỉ định theo dõi siêu âm thai đối với phụ nữ có thai nghi nhiễm virus Zika để có thể phát hiện biến chứng thai nhi đầu nhỏ. 

Con đường lây truyền của virus Zika 

Các chủng muỗi Aedes có thể gây lây truyền virus Zika bao gồm A. africanus, A. aegypti, A. vitattus, A. furcifer, A. apicoargenteus, và A. luteocephalus. Khi muỗi hút máu người hay động vật bị nhiễm virus Zika, virus sẽ nhân lên trong cơ thể muỗi và ủ bệnh sau 10 ngày có thể gây truyền virus cho người hoặc động vật khác. 

Một cá thể muỗi nhiễm virus Zika có thể truyền virus cho các thế hệ muỗi con cháu. Ngoài lây truyền qua muỗi đốt là con đường chủ yếu, còn nhiều đường lây truyền khác có thể làm truyền virus Zika như lây truyền từ mẹ sang thai nhi, lây truyền qua quan hệ tình dục. ARN của virus Zika cũng đã được phát hiện trong máu, nước tiểu, tinh dịch, dịch não tủy, nước ối và sữa của các bệnh nhân nhiễm virus Zika. 

Bệnh do virus Zika gây dị tật gì ở trẻ sơ sinh 

Nghiên cứu ở 35 trẻ Brazil với đầu nhỏ, CT sọ và siêu âm xuyên sọ đã phát hiện tình trạng vôi hóa lan tỏa trong não. Khoảng 1/3 số trường hợp có sự di cư tế bào bất thường làm đảo lộn cấu trúc não như hội chứng não mịn (lissencephaly) hay hội chứng phì đại cuốn não (pachygyria). 

Giãn não thất thứ phát do teo vỏ não hay các cấu trúc dưới vỏ cũng thường gặp. Một số trẻ có hạn chế vận động khớp bẩm sinh (arthrogryposis) do khiếm khuyết thần kinh vận động chu sinh. Teo võng mạc bẩm sinh cũng được ghi nhận ở các trẻ có dị tật đầu nhỏ sơ sinh. Các dị tật này có thể xuất hiện khi mẹ bị nhiễm virus Zika trong bất kỳ quý nào của thai kỳ. 

Phòng bệnh do virus Zika 

- Hiện chưa có vắc xin phòng bệnh do virus Zika. Phòng bệnh chủ yếu bằng hạn chế đi đến vùng lưu hành dịch Zika. Các cá nhân trong vùng dịch áp dụng các biện pháp hạn chế muỗi đốt như: Mặc quần áo kín, sáng màu, dùng các thuốc xua đuổi côn trùng, nằm màn... 

- Tại vùng có dịch cần triển khai các biện pháp diệt muỗi như: Đảm bảo vệ sinh môi trường, loại bỏ các vật dụng đọng nước, đậy kín các chum, bể hoặc thả cá diệt loăng quăng, diệt muỗi bằng bẫy... 

- Cần sử dụng bao cao su khi quan hệ tình dục với người bị nhiễm virus Zika. 

- Mặc dù đã phát hiện ARN của virus Zika trong sữa nhưng chưa có bằng chứng lây truyền virus Zika qua bú mẹ nên chưa có khuyến cáo kiêng cho con bú trong khi mẹ nghi ngờ hoặc xác định bị nhiễm virus Zika