Chăm sóc người cao tuổi bị sốt

Người cao tuổi (NCT) do đặc điểm sinh lý có nhiều thay đổi nên mọi chức năng của cơ thể cũng thay đổi theo và đặc biệt là dễ mắc các bệnh hơn. Các bệnh của NCT cũng rất dễ liên quan với nhau nhất là khi họ sốt. 

Khi người cao tuổi bị sốt, nếu chúng ta không biết xử trí thì có nhiều biến chứng sẽ xảy ra ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe.

Nguyên nhân gây sốt ở người cao tuổi

 

Người cao tuổi bị sốt do mắc bệnh nhiễm trùng 

Có rất nhiều nguyên nhân gây sốt ở NCT nhưng hay gặp nhất là sốt do mắc bệnh nhiễm trùng. Bệnh nhiễm trùng ở NCT có thể là đường hô hấp như viêm họng, viêm mũi, xoang, viêm phế quản, viêm phổi, áp-xe phổi, lao phổi. 

Bệnh nhiễm trùng ở NCT cũng có thể gặp ở đường tiêu hóa như viêm ruột, viêm đường mật cấp hoặc bị viêm nhiễm ở đường tiết niệu hoặc bị các bệnh do virút gây ra như sốt xuất huyết, sốt phát ban, sốt rét... 

Ngoài ra, người ta thấy NCT cũng có thể bị sốt không do bệnh nhiễm trùng như một số bệnh ung thư, bệnh về máu, gãy xương, bệnh nội tiết... 

Sốt có thể là sốt cấp tính hoặc sốt kéo dài. Sốt cũng có thể là sốt rất cao nhưng cũng có thể thân nhiệt chỉ vượt quá chỉ số bình thường từ 0,5 - 1 - 20C. Sốt có thể được phân chia một cách tương đối, như: sốt nhẹ là thân nhiệt từ trên 37 - dưới 38oC; sốt trung bình: thân nhiệt từ 38 - dưới 39oC và sốt cao là khi thân nhiệt trên 39oC. 

Biến chứng khi người cao tuổi bị sốt 

Khi NCT bị sốt nếu không xử trí kịp thời thì rất có thể xảy ra một số biến chứng, thậm chí biến chứng nguy hiểm đến tính mạng, nhất là sốt ở một số bệnh nhân đang mắc bệnh mạn tính như: bệnh tim mạch, tăng huyết áp, đái tháo đường, bệnh thận, bệnh thuộc hệ hô hấp (viêm phổi, hen suyễn, lao phổi, viêm phổi tắc nghẽn mạn tính...). 

Biến chứng hay gặp nhất là ở hệ thần kinh, nhẹ thì nhức đầu, chóng mặt, nặng hơn lơ mơ, mê sảng, thậm chí gây co giật. Đối với hệ tim mạch thì có thể gây mạch nhanh, rối loạn nhịp tim, huyết áp tăng (nếu người bệnh có tiền sử tăng huyết áp thì rất nguy hiểm). 

Sốt ở NCT cũng có thể gây buồn nôn, nôn, đau bụng, chán ăn hoặc ăn vào không tiêu, ậm ạch rất khó chịu. Khi sốt có thể làm cho NCT có thể bị rối loạn nhịp thở như khó thở, thở nông và khi sốt cũng rất dễ gây nên tiểu tiện ít do nước được thoát ra theo đường bài tiết mồ hôi và như vậy sẽ ảnh hưởng đến chức năng bài tiết của thận. 

Điều trị sốt ở người cao tuổi 

Thân nhiệt của người bình thường là 37oC với điều kiện là cặp nhiệt kế ở miệng hoặc ở hậu môn. Nếu cặp nhiệt độ ở nách thì phải cộng thêm 0,50 nữa mới đúng thân nhiệt lúc cặp nhiệt kế. Sốt có nghĩa là thân nhiệt phải vượt quá 37oC. 

Tuy vậy, cũng có thể gặp một số trường hợp ở NCT tuy mắc bệnh nhiễm trùng nặng nhưng khi cặp nhiệt độ thì không thấy thân nhiệt tăng (không thấy sốt) thậm chí thân nhiệt còn thấp hơn 37oC. Lý do có thể ở những trường hợp như vậy do sức đề kháng và phản xạ của cơ thể quá yếu, đặc biệt ở người tuổi cao, sức yếu, nằm lâu ngày, thiếu vận động hoặc ăn, uống kém, không hấp thu được. Trong những trường hợp như thế cần được khám toàn diện mới đánh giá đúng bệnh. 

Để làm giảm thân nhiệt khi NCT cao tuổi bị sốt thì động tác đầu tiên nên làm là lau mát. Đây là việc làm tuy rất đơn giản, dễ thực hiện, không tốn kém nhưng lại rất hiệu quả. Người ta thường dùng một chiếc khăn lau mặt nhúng vào một chậu nước mát hoặc làm ướt khăn mặt từ vòi nước mát đắp lên những vùng có mạch máu lớn chạy qua thì sẽ làm cho thân nhiệt giảm xuống nhanh hơn như vùng trán, hai bên thái dương, hai hố nách, hai bẹn. 

Người bệnh nên mặc quần áo mỏng, không đắp chăn nằm ở nơi thoáng mát. Song song với lau mát, cần được uống nhiều nước, ngoài nước ép của quả tươi như chanh, cam, xoài, dưa hấu… uống thêm nước pha từ dung dịch ORS. 

Cứ một gói ORS 27,5g pha vào 1 lít nước đã đun sôi để nguội và cho uống theo nhu cầu. Nếu không có điều kiện mua ORS thì có thể lấy 2 thìa gạt (loại thìa dùng trong uống cà phê) muối ăn và 8 thìa gạt đường ăn pha vào 1 lít nước đun sôi để nguội hoặc nước gạo rang để uống. 

Tuyệt đối không được truyền dịch tại gia đình hoặc ở phòng khám không đủ điều kiện chăm sóc và cấp cứu. Bởi vì nhiều y tá điều dưỡng có thể thực hiện được kỹ thuật truyền dịch một cách thành thạo nhưng việc xử trí khi truyền dịch bị sốc (phản ứng) thì không phải ai cũng giải quyết được.NCT bị sốt mà đang bị tăng huyết áp thì cũng không truyền dịch. 

Khi thực hiện các biện pháp như vừa nêu ở trên mà thân nhiệt vẫn không thuyên giảm (dưới 38oC) thì có thể dùng thuốc hạ nhiệt paracetamol, liều trung bình cho người lớn là 0,5g mỗi một lần và sau từ 4 - 6 giờ có thể dùng lại nếu vẫn còn sốt trên 38oC. 

Cần lưu ý là trong viên paracetamol dạng viên sủi có thêm thành phần muối bicacbonat natri nên những NCT có huyết áp tăng cần lưu ý không nên dùng. Một điều nữa cũng cần được lưu ý là loại thuốc paracetamol nếu dùng dài ngày sẽ không tốt vì chúng có nhiều tác dụng phụ nhất là ảnh hưởng đến chức năng của gan và vì vậy dễ gây ngộ độc. 

Các biện pháp trên đã được áp dụng mà NCT không hạ thân nhiệt về chỉ số bình thường thì nên đưa NCT đến cơ sở y tế để được chẩn đoán xác định nguyên nhân của sốt và sẽ được điều trị và mọi trường hợp khi người cao tuổi bị sốt không được chủ quan. 

PGS.TS. BÙI KHẮC HẬU